توضیحات

زند وهومن یسن یکی از متن‌های پهلوی است که از نظر موضوعی باید آن را در رستۀ پیشگویی‌ها قرار داد؛ چرا که دربردارندۀ سلسله حوادثی است که رخداد آنها در پایان جهان، از سوی اوهرمزد برای زرتشت پیامبر پیشگویی می‌شود. نویسنده و زمان دقیق نگارش این کتاب مانند بسیاری دیگر از متون پهلوی مشخص نیست اما از خود متن چنین بر می‌آید که اندکی پس از زمان خسرو اول ساسانی (انوشیروان) نوشته شده باشد. زیرا نامی از پادشاهان پس از او برده نمی شود. متن کتاب مانند بسیاری دیگر از متون پهلوی و حتی می‌توان گفت مانند اغلب متون دینی با ستایش پروردگار (اوهرمزد) و ذکر صفات او آغاز و بعد وارد بخش‌های اصلی می شود. مطالب اصلی در برخی از قسمت‌ها کاملا مطابق با دستور و شیوۀ نگارش اوستا تنظیم شده است که نشان می دهد ترجمۀ بخش‌هایی از اوستا است. در آغاز فصل اول نیز به این نکته اشاره می شود که منبع آن ستودگر نسک بوده و در کتاب نهم دینکرد نیز آمده است: «از ستودگر نسک چنین پیداست که زرتشت از اوهرمزد بی‌مرگی خواست. پس اوهرمزد خرد هرویسپ آگاه (آگاه به همه چیز) را به زرتشت نشان داد». اما نسخه‌ای که امروز در دست داریم، بنا به نظر بسیاری از محققان بین 1110 میلادی تا نیمۀ اول قرن چهاردهم نوشته شده است. این کتاب دارای 9 فصل (در) است و در فصل اول آن چنین آمده است که زرتشت از اوهرمزد بیمرگی درخواست می‌کند و اوهرمزد نیز به او خردی را می‌بخشد که از آن با نام “هرویسپ آگاهی” یاد می‌کند؛ به معنی خردی که دارندۀ آن به همه چیز آگاه است و از همین آغاز نویسنده می‌خواهد بگوید که آنچه در اینجا به عنوان پیشگویی‌های زرتشت مطرح می‌شود از سرِ موهبتی است که اوهرمزد به او داشته و هرآنچه می‌گوید در واقع سخنان اوهرمزد است. بدین ترتیب زرتشت در رویاهای صادقۀ خود نماد‌هایی را می‌بیند چون درختی که چهار شاخۀ زرّین، سیمین، پوالدین و آهنین (آهن آمیخته با دیگر فلزات) دارد و پس از بیداری آن را برای اوهرمزد بازگو می کند. اوهرمزد آن چهار فلز را نمادی از چهار دورۀ جهان می داند؛ بدین صورت که دورۀ زرّین پادشاهی گشتاسپ، دورۀ سیمین پادشاهی اردشیر، دورۀ پولادین پادشاهی خسرو انوشیروان و دورۀ آهنِ آمیخته دورۀ تسلط یافتن دیوان خشم تخمه و ژولیده موی را نشان می دهد. زند وهومن یسن دارای نثری است نه چندان ساده و در بعضی بخش‌ها، وجود اصطالحات دینی زرتشتی، دخل و تصرف نسخه‌برداران و افتادگی متن، فهم آن را دشوار می کند اما در‌عین‌حال ارزش های فراوانی در زمینۀ بازنمایی فرهنگ، اعتقاد، باورها و امیدهای ایرانیان به آینده دارد و دلیل انتخاب این متن را از سوی هدایت، برای ترجمه و تحقیق می توان در همین امر جست‌و‌جو کرد. او پس از آنکه شرح کاملی دربارۀ عدم تطابق زمان تاریخی و حقیقی با هزاره‌ها و دوره‌هایی که در این متن آورده شده، ارائه می‌دهد، می‌نویسد: «به نظر می‌آید که افسانه‌پرستی یکی از احتیاجات اصلی روح آدمی است. چه در زندگی انفرادی و چه در زندگی اجتماعی افسانه مقام مهمی را حائز می‌باشد. در زمان‌های پیشین این احتیاج از طرف پیشوایان دین و یا افسانه‌سرایان تأمین و برآورده می‌شده، امروزه به خصوص علمای اجتماع و هنرپیشگان و نویسندگان این وسیله را در دست گرفته و به دلخواه خود و یا به موجب مقتضیات روز آن را به کار می‌برند».
کتابفروشی اینترنتی آبان